dr n. med. Agnieszka Byszek
Konsultacja merytoryczna: dr hab. n. med. Paweł Basta

Rak piersi jest drugim po raku płuc najczęściej diagnozowanym nowotworem na świecie (stanowi 11,9% wszystkich nowotworów)¹.

To najczęściej występujący nowotwór wśród kobiet na świecie. Plasuje się na piątym miejscu przyczyn śmierci z powodu chorób nowotworowych w całej populacji².

Epidemiologia

W Polsce rak piersi rozpoznawany jest najczęściej u kobiet w wieku 50-69 lat. Jednak liczba przypadków diagnozowanych u młodszych kobiet rośnie. Zachorowalność na raka piersi wśród Polek w wieku 20-49 lat wzrosła prawie 2-krotnie w ciągu ostatnich 30 lat³.

Skuteczność diagnostyki i leczenia raka piersi determinowana jest przez wiele czynników. Jak wskazują wyniki badań zaprezentowane podczas Europejskiego Kongresu Onkologicznego w 2013 r. (ECC 2013) jakość i efektywność leczenia onkologicznego jest w dużym stopniu uzależniona od sposobu funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w danym państwie⁴. Jednym z jego istotnych elementów jest organizacja działań profilaktycznych wpływających na efektywność dalszego leczenia, a wykrycie raka piersi w jak najwcześniejszym stadium rozwoju znacznie zwiększa odsetek wyleczeń i wpływa na obniżenie o około 25% wskaźnika umieralności. Długi okres bezobjawowego rozwoju nowotworów złośliwych oraz niski poziom wiedzy onkologicznej w polskim społeczeństwie powodują, że wiele (wg niektórych źródeł nawet około 50%⁵) przypadków raka piersi wykrywanych jest w stadium wysokiego zaawansowania.

W diagnostyce raka piersi wykorzystuje się badania obrazowe, które pozwalają na wykrywanie zmian, określanie ich położenia, rozmiarów i ocenę kształtu. Najpopularniejszym i najistotniejszym badaniem obrazowym jest mammografia (MMG), którą stosuje się samodzielnie lub z uzupełniającym badaniem ultrasonograficznym (USG). Stanowi ona, wedle zaleceń Amerykańskiego Towarzystwa Radiologów, podstawowe narzędzie do badań przesiewowych w kierunku raka piersi u kobiet po 40. roku życia³. Czułość MMG w wykrywaniu zmian nowotworowych wynosi około 85% (zakres 50-90%), przy czym jest mniejsza w przypadku piersi o dużej gęstości, typowych dla kobiet w młodszym wieku. Część zmian onkologicznych, nawet wyczuwalnych w badaniu palpacyjnym, jest niewidoczna w obrazie MMG⁶. U młodszych kobiet czułym i dosyć swoistym badaniem jest ultrasonografia (USG), która ze względu na swoje bezpieczeństwo jest zalecana także u kobiet w ciąży. Obecnie najczulszym badaniem obrazowym w diagnostyce raka piersi w każdej grupie wiekowej jest rezonans magnetyczny (MR), zalecany jako badanie przesiewowe u kobiet z wysokim ryzykiem zachorowania na raka piersi, tzn. kobiet z mutacją genów BRCA1, BRCA2 lub obciążonych 50-procentowym ryzykiem tych mutacji (mutacja u matki lub siostry) lub ponad 20% ryzykiem zachorowania na raka piersi związanym z wywiadem rodzinnym, a także u kobiet, które poniżej 30. roku życia poddane były radioterapii obszaru klatki piersiowej⁶. Zaleca się, by każda nieprawidłowa masa podejrzana w kierunku rozrostu złośliwego stwierdzana w badaniu palpacyjnym czy obrazowym była zweryfikowana w badaniu patomorfologicznym⁷.

W ostatnich latach pojawiła nowa możliwość obserwowania zmian zachodzących w obrębie piersi u kobiet, stanowiąca potencjał uzupełniający i wspierający dla stosowanej dotychczas diagnostyki obrazowej. To metoda wykorzystująca ciekłokrystaliczną termografię kontaktową do obrazowania zmian w organizmie.

Ciekłokrystaliczna termografia kontaktowa

Prowadzone w czasie II wojny światowej intensywne badania nad militarnym zastosowaniem detektorów podczerwieni spowodowały gwałtowny rozwój tej techniki. Pierwsze pomiary termograficzne w medycynie przeprowadził Ray Lawson w 1956 roku i dotyczyły one chorób piersi u kobiet⁸. Badania Lawsona kontynuowano, potwierdzając odkrycie, że temperatura miejsca chorego była wyższa od temperatury miejsca symetrycznie położonego o 1-2 stopnie Cecjusza⁹. Punktem wyjścia dla termografii była teoria ciała doskonale czarnego, mówiąca o tym, że każde ciało, którego temperatura jest wyższa od zera bezwzględnego, emituje promieniowanie cieplne¹⁰.

We wczesnych latach 80. US Food & Drug Administration uznało termografię za obiecującą metodę diagnostyki i wykrywania wczesnych zmian chorobowych w organizmie człowieka, takich jak martwica kończyn w cukrzycy. Jednak ze względu na ograniczone możliwości technologiczne potencjał tej metody przez lata nie był w pełni wykorzystywany. Rozwój wiedzy i nauki oraz zaplecza operacyjnego pozwoliły na prowadzenie prac udoskonalających tę metodę. Z czasem termografia znalazła zastosowanie w wykrywaniu patologicznych zmian, które emitują ciepło, m.in. nowotworów piersi u kobiet. Wśród pionierów wykorzystania termografii ważne miejsce zajęli polscy naukowcy. Dr. inż. Henryk Jaremek jest autorem technologii hermetyzacji ciekłokrystalicznych mieszanin termooptycznych przeznaczonych do zastosowań medycznych. Wdrożył on do produkcji technologię wykorzystującą metodę dyspergowania ciekłych kryształów w materiałach błonotwórczych oraz technologię wytwarzania filmu ciekłokrystalicznego. W oparciu o powyższe rozwiązania produkowane są matryce ciekłokrystaliczne, podstawa termografii kontaktowej.

Dzięki swoim specyficznym właściwościom związki ciekłokrystaliczne pozwalają rejestrować na powierzchni skóry zmiany temperatur zachodzące w ciele człowieka i przedstawiać je w graficznej formie. Metoda umożliwia obrazowanie norm i anomalii w ludzkim organizmie. Matryce przyłożone do badanej powierzchni pokazują barwne zobrazowanie, rozkładu temperatury w układzie trzech barw: czerwonej, zielonej i niebieskiej. Analiza tego rozkładu temperatur pozwala na stwierdzenie, czy w badanej piersi zachodzą złośliwe zmiany nowotworowe.

Dzięki prowadzonym w ostatnich latach badaniom określono wstępnie skuteczność tej metody. Badanie ThermaCrac przeprowadzone w 2013 r. pozwoliło ustalić parametry dla całej populacji kobiet > 18. roku życia czułość na poziomie 72% i swoistość na poziomie 58% względem standardowych metod wykrywania patologii piersi. Czułość procedury łączącej badanie termograficzne i mammograficzne wyniosła w nim aż 96%. Badanie udowodniło także wzajemne uzupełnianie się termografii, mammografii oraz ultrasonografii, dając szansę na dalszy rozwój metod diagnostyki patologii piersi.

Czułość i swoistość badania termograficznego względem standardowego postępowania diagnostycznego wynosiła odpowiednio: 72% (95% CI 60-82) oraz 58% (95% CI 55-62) dla całej populacji. Udowodniono, że jest to metoda wiarygodna, bezpieczna i przydatna klinicznie, która z czasem może okazać się ważnym uzupełnieniem przesiewowej diagnostyki piersi u kobiet¹¹.

Kolejnym badaniem w tym kierunku było prospektywne, wieloośrodkowe, otwarte badanie obserwacyjne, nieinterwencyjne badanie ThermaALG BRA/11/2014. Miało ono na celu określenie skuteczności diagnostycznej kolejnych wersji algorytmu interpretacyjnego obrazów termograficznych uzyskanych metodą ciekłokrystalicznej termografii kontaktowej i porównanie ich z poprzednio stosowanymi. Oceniane ono zostanie w dwóch możliwych zastosowaniach: jako wstępne badanie przesiewowe oraz jako badanie uzupełniające w weryfikacji nieprawidłowych obrazów ultrasonograficznych piersi. Jego wyniki zostaną przedstawione jeszcze w tym roku.

Techniki ciekłokrystalicznej termografii kontaktowej zaczynają być wykorzystywane coraz częściej jako narzędzie wspomagające tradycyjną diagnostykę. I choć nie są jeszcze doskonałe, metoda ta wydaje się być obiecująca, a trwające nad jej udoskonaleniem prace dają nadzieję na osiągnięcie w przyszłości skutecznego narzędzia do wczesnego wykrywania raka piersi u kobiet.

----

1. Ferlay J. i inni. GLOBOCAN 2012 v1.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 11, Lyon, Francja. [Online] [Zacytowano: 2014 lipca 3.] http://globocan.iarc.fr/Pages/fact_sheets_cancer.asp

2. Smaga A. i inni, Rak piersi w Polsce – leczenie to inwestycja, Warszawa 2014.

3. Kozierkiewicz A. i inni. Biała Księga. Zwalczanie raka jelita grubego i raka piersi w Polsce na tle wybranych krajów europejskich. Warszawa – Kraków: Ośrodek Analiz Uniwersyteckich Sp. z o.o., 2011.

4 Ades F. To what extent does survival after cancer diagnosis in Europe depend on how much governments spend on health care? www.youtube.com. [Online] European Cancer Congress 2013 (ECCO-ESMO-ESTRO), 28 września 2013. [Zacytowano: 2014 sierpień 1.] http://www.youtube.com/watch?v=Hf7MlsnFjLY

5. Wojewódzki Ośrodek Koordynujący zlokalizowany w Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie. Czym jest rak piersi? [Zacytowano: 2014 lipca 21.] http://wok.su.krakow.pl/informacje-dla-pacjentek/mammografia/informacje

6. Jassem J. i inni. Rak piersi. [aut. książki] Jassem J. i Krzakowski M. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych – 2013 r. Gdańsk: Via Medica, 2013.

7. Bręborowicz E. Rozprawa doktorska: Wybrane czynniki prognostyczne i predykcyjne u młodych kobiet chorych na raka piersi. Biblioteka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, 2011. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=185244

8. Nowakowski A. Postępy termografii, Aplikacje Medyczne. Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk, 2001.

9. Astheimer RW, Wormser EM. High, speed infrared radiometers. Journal of the Optical Society of America. 1959; 49:179-183.

10. Houghton J, Smith SD. Fizyka Podczerweni. PWN, Warszawa; 1975.

11. Dulna K., dr Rabczanko D., Badanie obserwacyjne porównujące skuteczność urządzenia tester BRASTERTM w diagnostyce i różnicowaniu patologii piersi u kobiet względem standardowych metod diagnostycznych, Raport końcowy z badania BRA/03/2013, wersja 1.0 z dnia 06.02.2014.